Boek 2 post 22: pagina 340 - 350 (totaal aantal gelezen pagina's 1222)
Nu ik na de onderbreking de draad weer opgepakt heb moet ik bekennen dat ik het lezen en schrijven gemist heb. Hoewel het zesde hoofdstuk van De droomduiding niet het eenvoudigst is, doet het me deugd om me er weer in te verdiepen. Ik word opnieuw herinnerd aan de vele verschillende doelen die het schrijven van deze blog (mij) dient en kan een bescheiden gevoel van trots over het verzette werk niet ontkennen. Toch is dit zesde hoofdstuk een taaie, waar geen einde aan lijkt te komen.
Voor het gemak presenteer ik weer even een overzicht om aan te duiden hoever we inmiddels zijn:
We beginnen vandaag met paragraaf E, een ruim 50 pagina's tellend epistel over droomsymboliek en verdere typische dromen. Houd u vast, er wachten ons heel wat zinnebeelden voorbij te komen! Deze paragraaf was van oorsprong niet in de eerste versie van de Droomduiding opgenomen, maar pas later (1925) toegevoegd en onderging verschillende wijzigingen.
In de vorige paragraaf gaf Freud al een aanzet in het onderwerp der symbolen. Ook in een van de eerste hoofdstukken van het boek kwamen ze al aan de orde, toen Freud een weergave gaf van de historische droomduidingen, waarin de symboliek een grote rol toebedeeld kreeg. Van oudsher waren er vaststaande symbolen, vastgelegd in code/droomboeken, die men kon raadplegen om elk symbool van betekenis te voorzien. Freud maakte zelf geen gebruik van een dergelijk hulpmiddel. Hij ontdekte dat enkele van zijn patiënten zelf een verrassend goed vermogen hadden om de droomsymboliek te duiden. Door het luisteren naar de vele dromen die zijn patiënten aan hem openbaarden, ontdekte Freud vooral het intensieve gebruik van symboliek voor de uitbeelding van seksueel materiaal in de droom. Kennelijk was dit zo veelvuldig en veelzijdig, dat hij in de verleiding kwam een nieuw droomboek volgens de codeermethode te ontwerpen. En het lijkt erop dat hij dat een paar pagina's verderop wel degelijk doet. Daar komen we zo op.
Belangrijk om te begrijpen, zo stipt Freud aan, is dat de symboliek geen specifieke eigenschap van de droom is, maar van ons onbewuste voorstellingsleven, en dan met name dat van het volk, de folklore, in mythen, sagen, zegswijzen, in de grappen en spreuken die onder een volk gangbaar zijn.
Toch is het geenszins onomstotelijk dat men van elk symbool het eigenlijke waarvoor het inspringt achterhalen kan, of wat het symbool met hetgeen het uit placht te beelden, gemeen heeft. De relatie van het symbool tot hetgeen het indirect uitbeeldt is volgens Freud van 'genetische aard'. Wat thans symbolisch verbonden is, was waarschijnlijk in de oertijd door een begripsmatige en talige identiteit verenigd. Een voetnoot geeft hierbij een welkome uitleg: Sperber (1912) zou bepleiten dat alle oerwoorden seksuele zaken aanduidden en daarna deze seksuele betekenis verloren zouden hebben doordat ze aan andere zaken en activiteiten werden gekoppeld, die met de seksuele werden vergeleken (voetnoot p.342). Uitgaande van deze mening, redeneert Freud dat de relatie tussen het symbool en hetgeen het symboliseert een overblijfsel en kenteken van een vroegere identiteit zijn. Symbolen zouden daarmee dus ook verder terug in de tijd reiken dan de taal. De droom gebruikt deze oude symbolische relaties om de latente gedachten in vermomming uit te beelden. Onder de symbolen die de droom daarvoor gebruikt, zijn er vele die steeds terugkeren, bij verschillende mensen, en die telkens hetzelfde uitbeelden. Er zou dus wel degelijk een bepaalde wetmatigheid in de symboolkeuze te vinden zijn. De droom zal in zijn keuze voor het symbool het symbool kiezen dat naast de feitelijke betrekking tot hetgeen het uitbeeldt, ook betrekkingen heeft met ander gedachtemateriaal. Het symbool is daarmee dus niet alleen een 'algemeen' symbool, maar laat ook een individuele, persoonlijke motivering toe.
In het proces van de droomduiding, waarin de dromer de invallen die hij waarneemt hardop vertelt, komen lang niet altijd symbolische elementen voor (mede omdat de dromer deze zelf niet herkent). Freud wijst het oude alternatief af (waarin de dromer niets deelt en enkel de droomuitlegger zelf interpreteert wat de ander gedroomd heeft) op gronde van onwetenschappelijkheid en draagt een gecombineerde techniek aan: een die enerzijds op de associaties van de dromer steunt, anderzijds vanuit het begrip voor symboliek van de duider het ontbrekende afleidt. Ervaring is daarbij een vereiste, opdat de duiding niet geheel op willekeur berust. Hierbij dient steeds de context waarin het symbool optreedt in ogenschouw genomen te worden, net zoals in het Chinese schrift, waarbij de context van het woord de betekenis prijsgeeft. Symbolen zijn dus vatbaar voor veelzinnigheid en juist daardoor is de droom vatbaar voor hyperduidingen; het uitbeelden in één inhoud van verschillende, vaak naar hun aard zeer afwijkende gedachteformaties en wensimpulsen. In het gebruik van de gecombineerde techniek dient men zich niet te beperken tot enkel symboolinterpretatie, maar zijn de invallen van de dromer onmisbaar. Beide technieken moeten elkaar aanvullen, zo schrijft Freud zijn lezers voor. Hoofdbestanddeel in de duiding blijven de associaties van de dromer, terwijl de symboolvertalingen als hulpmiddel kunnen dienen. Juist op die plekken in de droom waar de invallen van de dromer tekortschieten, zou dit aan moeten sporen om een symbolische duiding te beproeven.
Wat volgt is zowaar een lijst, die toch enigszins te lezen lijkt als een codeerboek, van symbolen die zich in de droom kunnen presenteren, en hun betekenis (vrij overgenomen van pp.344-349):
- Koning/koningin duiden meestal de ouders aan
- Alle objecten die zich in de lengte uitstrekken, stokken, boomstammen, paraplu's (vanwege het met de erectie vergelijkbare opsteken!), alle langwerpige en scherpe wapens: messen, dolken, pieken, schijnen het mannelijk lid te vertegenwoordigen.
- Bussen, doosjes, kisten, kasten, kachels, maar ook grotten en schepen corresponderen met de schoot van de vrouw.
- Kamers duiden meestal een vrouwpersoon aan, de beschrijving van hun diverse in- en uitgangen, de nieuwsgierigheid of de kamer 'open' dan wel 'op slot' is, zouden deze redevoering moeten ondersteunen. Aaneengesloten kamers zouden dan ook een bordeel of harem representeren.
- Een interessante betrekking met de infantiele seksuologie komt aan de dag wanneer de dromer over twee kamers droomt die vroeger één kamer waren. In de kinderjaren heeft men het vrouwelijke geslachtsdeel voor één ruimte gehouden en pas later is men te weten gekomen dat deze lichaamszone twee afzonderlijke holten en openingen bevat.
- Opstappen, ladders, trappen en het beklimmen en afdalen daarvan zijn symbolische voorstellingen van de geslachtsdaad (afgeleid van de inspanning van de beklimming, het hoogtepunt, en het makkelijke afdalen achteraf).
- Gladde wanden waarlangs men klautert, gevels van huizen waarlangs men zich laat zakken, corresponderen met rechtopstaande menselijke lichamen en herhalen in de droom waarschijnlijk de herinnering aan het omhoogklimmen van het kleine kind tegen ouders en verzorgers.
- Tafels, gedekte tafels en planken vertegenwoordigen eveneens vrouwen, evenals het materiaal hout.
- De hoed evenals de mantel van een vrouw duiden vaak het geslachtsdeel van de man aan.
- In dromen van mannen vindt men vaak de stropdas als symbool van de penis, waarschijnlijk niet alleen omdat ze bungelt en voor de man karakteristiek is, maar ook omdat de man haar naar welgevallen kan uitkiezen, een vrijheid die hem bij het oorspronkelijke van dit symbool door de natuur is ontzegd.
- Machines, apparaten, werktuigen en wapens in dromen zijn met grote waarschijnlijkheid - in de regel mannelijke - geslachtsdelen.
- Landschappen in dromen, vooral die met bruggen of beboste bergen zijn vaak genitale beschrijvingen.
- Ook kinderen betekenen vaak in de droom niets anders dan de genitaliën, zoals mannen en vrouwen ook gewend zijn hun geslachtsdeel liefkozend als hun 'kleintje' te betitelen. Met een klein kind spelen, het kleintje slaan enz. zijn vaak droomuitbeeldingen van onanie (masturbatie).
- Kaalheid, haren knippen, uitvallen van tanden en onthoofden zijn vaak een uitbeelding van castratie.
- Sommige dieren, die ook in de mythologie en folklore als genitale symbolen worden gebruikt spelen ook in de droom een rol, zoals de slang als symbool van het mannelijk lid.
- Kleine dieren en ongedierte representeren kleine kinderen, bijvoorbeeld ongewenste broertjes en zusjes.
And the list goes on...
Wat betreft de de symbolisering van de geslachtsdelen haalt Freud een andere onderzoeker (Stekel, 1911) aan, die onderzocht of er een symbool gevonden kon worden dat - mits de fantasie het toelaat- zowel het vrouwelijke als het mannelijke geslachtsdeel zou kunnen uitbeelden. Volgens Freud laat de fantasie het stellig niet toe een dergelijk symbool te vinden. Hoewel er een grote variatie bestaat in de symbolen die de beide, afzonderlijke geslachtsdelen vertegenwoordigen, zijn er symbolen die overwegend of uitsluitend een van de seksen karakteriseren. Het gebruik van lange, compacte voorwerpen en wapens als symbool van het vrouwelijke geslachtsdeel, of van holle voorwerpen (kisten, doosjes) als symbool van het makkelijke geslachtsdeel staat de fantasie nu eenmaal niet toe.
Indien de droom zich wel van een bi-seksueel symbool bedient, dan zou dit volgens Freud een verwijzing zijn naar de kindertijd, want in de kinderjaren is het verschil tussen de genitaliën onbekend en krijgen beide seksen hetzelfde geslachtsdeel toebedeeld (ongetwijfeld doelt Freud hier op de aanname van het kind dat elk kind een penis heeft en ontdekt dat dit bij het meisje ontbreekt - een wat verouderde opvatting?). Ook zou een biseksueel symbool uitdrukking kunnen geven aan de wens van de vrouw in de droom om liever een man te zijn (de vraag is of Freud het ook mogelijk achtte dat de man een vrouw zou willen zijn?). De geslachtsdelen kunnen in de droom ook door andere lichaamsdelen uitgebeeld worden; het mannelijk lid door de voet of de hand, de vrouwelijke vulva door mond, oor of zelfs oog. De afscheidingsproducten van het menselijk lichaam - slijm, tranen, urine, sperma, kunnen in de droom voor elkaar in de plaats worden gesteld.
Hierna volgt een twaalftal dromen, waarvan ik er de komende dagen een paar uit zal kiezen om hier over te nemen. Nu naar bed en wellicht morgen gewekt worden uit een symbolische droom? Die van vannacht was me in één seconde ontglipt. Terwijl ik zo zeker was dat ik gedroomd had. Ik zou om de boel wat op te vrolijken natuurlijk een illustratie toe kunnen voegen van een rechtopstaand, hoog gebouw als symbool voor...you know. Dat zou wat afgezaagd zijn.
Liever naar bed met deze slapende (en dromende?) schat.
Comentarios